Мнение

Сяргей Дубавец. СВАБОДА. Дым і дом

Сяргей Дубавец. Пісьменнік, журналіст, выдавец. Нарадзіўся ў 1959 годзе ў Мазыры. Пісаў усё жыццё, шмат і ва ўсіх жанрах, пераважна — у палемічным. Выдаў некалькі кніг эсэістыкі і прозы. Асноўная тэма творчасці — шуканне ўласнае тоеснасці беларуса ў сваёй краіне і ў свеце, у гісторыі і ў космасе. Быў рэдактарам газет «Свабода» (1990) і «Наша Ніва» (1991). З 1997 мае на Радыё Свабода аўтарскую перадачу «Вострая Брама».

Раніцою на пуставатай вуліцы каторы раз падумаў: як жа ўтульна пахне пячным дымком у сцюдзёным паветры. Нешта ў гэтым ёсць ад дзяцінства, ад вяртання дадому, ад прасвятлення душы...

За паваротам мне адкрылася крыніца таго пячнога дымка — комін гарадскога следчага ізалятара. Але адчуванне дома і настальгічны водсвет дзяцінства ад гэтага не зніклі. Выгляд турмы арганічна дапоўніў іх, як тыя цёплыя ўспаміны звязваюцца часам са службай у войску, што мала чым адрознівалася ад турмы. Альбо як захапленне сілаю духа сядзельцаў сталінскіх лагераў, якіх табе давялося пазнаць, — заўсёды асобаў цэльных і дужых. Выходзіць, тое, што ніяк не звязваецца міжсобку ў прынятых стэрэатыпах, можа зусім неаддзельна існаваць у душы. Дом і турма. Пячны смурод і водсветы дзяцінства...

А можа гэта таму, што самае першае слова, якое я сказаў у жыцці, было — дым? Бабуля Даня вынесла мяне на ганак і, паказваючы на комін Мазырскага піўзаводу, сказала: «Глядзі, Сярожа, дым!» І я паўтарыў: «Дым!»

Мазырскі дом, у якім я сказаў сваё першае слова (і якога даўно ўжо няма) стаяў каля самага рынку (якога таксама няма). Рыначная прыбіральня адной сваёй сцяной заходзіла ў наш двор. Гэта цяпер у тым месцы пуста і бязлюдна. А тады на рынку проста віравала жыццё. Мора народу, стракатыя дэкарацыі з развешаных тавараў, вазы, машыны, аўтобусы... І непазбежныя пахі гэтай жыццядзейнасці заўсёды напалам з пахам карболкі запаўнялі наш двор.

Не дзіва, што той прыбіральны смурод быў першай маёй асацыяцыяй, калі прачытаў радок «И дым отечества нам сладок и приятен». Тут не было ніякай падспуднай думкі, і нават іроніі не было. Проста калі ты гадуешся ў такой атмасферы, дык непазбежна прымаеш такое «отечество» як дадзенасць. Зразумела, я паўсміхаўся сам сабе з нязвыклага спалучэння, маўляў, як можа стасавацца «отечество» і дух грамадскай прыбіральні. Стасуецца, не гледзячы на прынятыя стэрэатыпы.

Сітуацыя паўтарылася, калі мы перабраліся ў Мінск і атрымалі новую кватэру на вуліцы Пуліхава. Хто там бываў, ведае, што на Пуліхава месціцца водаканал і там зімой і летам на ўсю акругу стаіць часам пах тухлых яек. Тым не менш, раён лічыўся прэстыжным, і ніхто носам не круціў. Але нават і не ў прэстыжнасці справа. Што рабіць, калі менавіта гэткі пах сустракае цябе першым з усіх тваіх падарожжаў? Калі, вяртаючыся, ты прагнеш хутчэй датэпаць дадому, тады самое пачуццё дома ў табе абвастраецца, і кожны кіламетр у бок дому здаецца ўсё даражэйшым... А гэты пах — як атрыбут апошняга кіламетра.

У мегаполісах, у вялікіх гарадах свету такія рэчы не асабліва заўважныя. Не-не дый пахне чымсьці такім і ў Нью-Ёрку, і ў Лондане, і ў Празе. Але там хапае іншых дзівосаў, каб не звяртаць увагі на выпадковы смурод. Аднак я ведаю, наколькі важныя пахі для беларуса.

Менавіта пахі кампенсуюць нам адсутнасць гістарычнага асяроддзя ў гарадах і адсутнасць нейкіх адзнак адметнасці нашага «отечества». Я згадваю словы Максіма Клімковіча, які пісаў, што яму даражэй пахі з расколінаў у руінах старога Мінска, чым штучныя фасады навабудаў. І праўда, навабуды не адгукаюцца ў табе водсветамі дзяцінства і вяртаннем дадому. Бо ў іх не ўтрымліваецца памяць.

Калі Сартр казаў, што трыццаць гадоў купляе тыя самыя цыгарэты ў тым самым шапіку на рагу той самай вуліцы ў таго самага прадаўца, я спрабую ўявіць сабе нешта падобнае ў нас, і не магу. За дзесяць гадоў усё зносіцца і знікае, як у маім родным Мазыры, дзе нават узгоркі, на якіх спрадвеку стаіць горад, умудраюцца зразаць. Альбо як у Мінску, дзе я магу колькі заўгодна шукаць дух горада свайго дзяцінства, і — марна.

Усё, што застаецца, прынамсі, затрымліваецца на больш доўгі час — гэта пахі. Так, як пахне асфальт улетку пасля дажджу у Мінску — ён не пахне нідзе. Пахі ў вялікай ступені замяняюць нам культурнае асяроддзе, бо тое, што ў нас выдаецца за культуру, амаль цалкам сурагаты і манекены, імітацыі і падробкі. Але ж і пахі не вечныя. Вось асфальт замянілі пліткай — і няма яшчэ аднаго атрыбута майго дзяцінства і майго горада.

Толькі я даўно перастаў шкадаваць пра гэта. Урэшце, усё адноснае. Як той па-хатняму ўтульны дымок над комінам турмы.