Мнение

Аляксей Стрэльнікаў. ТАЕТР. Тралі-валі фестывалі

Кажуць, у Польшчы больш за тры сотні тэатральных фестываляў. Ледзь не кожны дзень недзе пачынаецца нейкі чарговы. Спецыялісты сцвярджаюць, што на самой справе дастаткова двух: адзін мусіць быць нацыянальным, каб праглядзець усе вартыя ўвагі навінкі рэпертуару, іншы — міжнародным, каб паглядзець куды за апошні час сягнула мастацкае мысленне ў свеце. У Беларусі пакуль няма ніводнага з іх.

Аляксей Стрэльнікаў. 25 год. Тэатральны аглядальнік. Хаджу ў тэатр. Пішу пра яго. Размаўляю пра яго. Але люблю, напэўна, ТАЕТР. Тэрмін вынайшаў Б.Брэхт: маўляў, займайцеся самі сваім ТЭАТРАМ, а мы паспрабуем стварыць нешта іншае.

Прынамсі, тое датычыцца драматычнага тэатра. Пяты міжнародны фестываль тэатраў лялек, які толькі што прайшоў, паспрабаваў адначасова сабраць усе беларускія лялечныя тэатры (а іх у нас у кожнай вобласці мінімум па адным) і адначасова прадставіць уражвальную замежную праграму, інакш кажучы, аб'яднаць гэтыя самыя два фестывалі ў адзін. Наконт міжнароднай праграмы, дык я чуў ужо столькі захопленых водгукаў, што мушу прызнацца: зрабіў вялікую памылку, згадзіўшыся дапамагаць арганізатарам, бо можна альбо глядзець фестываль, альбо арганізоўваць яго. Я ведаю, як «знутры» рабіліся спектаклі кшталту «Інтымнага» Ірыс Майнхардт (у нас яго сарамліва пераклалі, як «Патаемнае») ці «Крыжаносцы» Агора-тэатра з Бельгіі, затое, каб пабачыць тэатр «АХЕ» і тэатр «Крэпска», мне прыйдзецца ехаць у Піцер і Прагу адпаведна — так нахвальваюць усе гэтыя спектаклі. Што характэрна, пра беларускія спектаклі я такіх меркаванняў не чуў. І на самой справе гэта праблема нумар раз.

Беларускі тэатр існуе ў пэўным вакууме, ён амаль не становіцца прадметам для шырокіх грамадскіх абмеркаванняў. Беларуская тэатральная крытыка часцей за ўсё зводзіцца да некалькіх рэцэнзій у культурніцкіх выданнях, абмеркаванні рэпертуару тэатраў адбываюцца толькі па юбілеях. З грамадска-палітычных выданняў можна з лёгкасцю даведацца, з кім там гуляе Зелянкоўская і пад час якой там чарговай рэпетыцыі артысты-купалаўцы не размаўлялі па-беларуску.

Зрэшты, гэта датычыцца не толькі беларускага тэатра. Калі вярнуцца да лялечнага фестываля, то ў кулуарах пастаянна гучала пытанне: «А дзе ўласна лялькі?» На першы погляд, здаецца, што нельга папракаць у гэтым арт-дырэктара фестываля Алексея Ляляўскага, які казаў навамодныя словы «тэатр фігур», «тэатр аб'ектаў» дзе толькі магчыма. Але калі пытанні ўзнікалі, значыцца мала казаў! Бо няўжо фестывалі арганізуюцца не для таго, каб тэатральная публіка стала больш дасведчанай?.. А для гэтага мала паказаць, трэба яшчэ і здолець патлумачыць, што ўласна адбылося. А так усе фестывалі, што мне давялося бачыць на Беларусі, пакінулі ўражанне, быццам зроблены яны былі для сябе...

Адсутнасць празрыстага канцэпту ўласціва ў роўнай ступені даўняй і заслужанай брэсцкай «Белай вежы», і зусім новаму, але вельмі цікаваму магілёўскаму «МАРТ-кантакту». Ды навошта далёка хадзіць: фестываль «Панарама» колькі разоў быў, столькі разоў уражваў выпадковасцю выбраных твораў. То дзякуючы Андрэю Курэйчыку утвараецца нейкі ўхіл у «новую драму», а следам — Някрошус з «Вішнёвым садам». То пырскаючы слінай, крычаць пра традыцыйны тэатр, а ў Музычным тэатры паказваюць «Рамэа і Джульету» Каршуноваса. А наскрозь хрысціянскі форум «Залаты віцязь» прывозіць у Мінск спектакль «Звычайная гісторыя», дзе самазабойца становіцца анёлам.

Вось і ў верасні на фэсце «Глядзім Шэкспіра з Белгазпрамбанкам» усе чатыры спектаклі сапраўды належалі Шэкспіру, але чаму менавіта яны? Навошта везці «Атэла» Някрошуса, якому 8 год, калі ён адносна нядаўна паставіў «Гамлета» (тым больш у Мінску гэтай п'есы не паглядзець)? Ці чаму менавіта гэты спектакль Морфава, калі ёсць значна лепшыя?

Маецца на ўвазе, што нейкай звышмэты ў любога беларускага фестываля (апроч таго, што вось класна, каб тэатральны фэст адбыўся) звычайна няма. На жаль, для гэтага ёсць аб'ектыўныя прычыны. Бо каб зрабіць нешта карыснае, трэба ўвогуле ведаць, што рабіць... Не ведаю ніводнага тэатральнага дырэктара, рэжысёра, акцёра, які б уцямна патлумачыў, што адбываецца з тэатрам ў краіне, у чым ёсць патрэба і куды трэба рухацца. У лепшым выпадку гаворка пачынаецца пра ўласнае жыццё-быццё, у горшым чуеш: «А ў мяне ўсё добра! Я шчаслівы!» З іншага боку, можа і сапраўды мае рацыю доктар Хаўс: не размаўляйце з пацыентам, бо ён можа зманіць...

Разбірацца ва ўсім мусілі б тэатральныя крытыкі, але адзін з яе мастадонтаў прызнаўся неяк, што ездзіць на прэм'еры ў іншыя гарады на ўласныя грошы — калі гаворка ідзе пра хобі, то прэтэнзіі недарэчы.

Тое самае тычыцца фестываля «Тэатральны куфар» — буйнога форума студэнцкіх і аматарскіх калектываў, які прайшоў у стык з лялечным фэстам. Не так даўно, у мінулым стагоддзі, нехта з тэатральных класікаў выказаў думку, што тэатр выратуюць аматары. Аматары сапраўды больш адкрытыя для эксперыментаў. Але паглядзіце на іх рэпертуар — альбо камедыі накшталт Нушыча з Эрдманам, альбо Чэхаў з Шэкспірам, а еўрапейскі авангард (тую ж Сару Кейн) да нас прывозяць эстонцы. Па сутнасці, нашы студэнцкія тэатры — гэта такія маленькія тэатры прафесійныя. Яны не шукаюць іншых шляхоў, а ідуць тудой жа. Мяркуючы па амерыканскіх фільмах, аматарскія гурткі пры іх універсітэтах ставяць толькі Шэкспіра. У гэтым свая праўда таксама ёсць, шэдэўра ў выніку можа не атрымацца, дык хаця б далучацца да культурнай спадчыны. Была б мая воля, нашы студэнты ставілі б выключна Дуніна-Марцінкевіча ды Купалу з Аляхновічам.

Дарэчы пра Дуніна... Напрыканцы лістапада паабяцалі правесці фестываль нацыянальнай драматургіі ў Бабруйску. :) З'ездзім, а што?

Меркаванні калумністаў могуць не супадаць з меркаваннем рэдакцыі. Запрашаем чытачоў абмяркоўваць артыкулы на форуме, прапаноўваць для ўдзелу ў праекце новых аўтараў або ўласныя матэрыялы.