Мнение

Антон Тарас. ПУЛЬС. Беларускі розгалас

  

Антон Тарас (31 ліпеня 1983, Мінск). Карэспандэнт інфармацыйнай кампаніі БелаПАН. Працаваў перакладчыкам англійскай мовы ў галіне СМІ. Прафесійныя цікавасці: міжнародныя стасункі, правы чалавека.

Нягледзячы на дэфіцыт валюты, жыццё ў беларускім горадзе па-ранейшаму цудоўнае. Але не па серадах. Па серадах на вуліцу лепш не выходзіць. Бо ці мала што?! — Падбягуць, схопяць невядомыя ў цывільнай вопратцы, звалакуць вас Бог ведае куды... Шукай пасля па турмах.

«Адзінае з таго нямногага, чаму вучыць гісторыя, — што перамены ў лепшы ці горшы бок адбываюцца часьцяком тады, калі іх патрабуюць нашы сэрцы й нашы душы. Гэта значыць, што жывучы ў блаславёныя часы са сьветаадчуваньнем акаянных дзён, мы міжволі спрыяем прыходу апошніх», — піша Сяргей Дубавец.

Кажучы пра «акаянныя дні», Дубавец адштурхоўваецца ад аднайменнага твора Івана Буніна. У дзённіку часоў станаўлення улады бальшавікоў расійскі пісьменнік распавядае пра бясчынствы, маральную дэградацыю і знішчэнне лепшага з нажытага ў мінулым. «Прыблізна гэтак многія ўспрымаюць і сёньняшнюю сытуацыю ў Беларусі», — адзначае Сяргей Дубавец. Камісары ўяўляюцца Івану Буніну ўчорашнімі катаржнікамі, Ленін — жывёлай, Расія — адным вялікім канцом свету; «прыблізна гэтак шмат хто выказваецца пра сёньняшні рэжым у Беларусі. Нават словы падбіраюцца тыя самыя».

Разам з тым, беларускі публіцыст падкрэслівае, што час, апісаны Іванам Буніным, адрозніваецца ад нашага, бо ў расійскага літаратара «ледзьве ня ў кожным радку — факты масавага бясчынства, рабунку й забойстваў».

«Уражвае тое, што наш час у параўнаньні з апісаным у Буніна — ня тое, што не такі, а процілеглы яму. Ніхто не жыве ў пастаяннай боязі быць зараз і ні за што забітым, не чытае ў газэтах пра масавыя расстрэлы й пагромы на суседняй вуліцы. Але словы для характарыстыкі сваёй эпохі людзі часьцяком падбіраюць тыя самыя, «максымальныя», — адзначаў Дубавец.

З часу публікацыі гэтага цытаванага мною твора прайшлі два гады, і перыяд гэтак званай «лібералізацыі» скончыўся. У якой ступені спрыялі таму «максімальныя» словы некаторых выбаршчыкаў, палітыкаў, журналістаў — пытанне асобнае. Але навіны пра тое, як супрацоўнік праваахоўных органаў наступіў каленам на горла пенсіянеру Уладзіміру Марозаву; як суддзя аштрафаваў аднарукага Канстанціна Капліна за плясканне ў далоні; як міліцыя арыштоўвала звычайных пакупнікоў гіпермаркета «Гіпа» — ясна сведчаць: акаянныя дні вяртаюцца. Чаго толькі вартыя чуткі пра цяжарную кабету, якая страціла дзіця ў выніку неапраўданага затрымання «людзьмі ў цывільнай вопратцы»?! (Натуральна, «чуткамі» гэты шакуючы факт я называю толькі таму, што сама пацярпелая лічыць за лепшае не кантактаваць зараз з прэсай).

Пра што кажуць нам бессэнсоўныя затрыманні, арышты і прысуды? Верагодна, пра тое, што праваахоўныя органы забіраюць грамадзян адвольна і бессістэмна, папросту выконваючы план. Бессэнсоўнасць затрыманняў наводзіць на думку, што штосьці падобнае ўжо было ў нашай гісторыі — у самыя змрочныя часы савецкага таталітарызму, калі, па сведчанню Аляксандра Салжаніцына, органы «часцей за ўсё не мелі глыбокіх падставаў для выбару — якога чалавека арыштаваць, якога не чапаць, а толькі дасягалі кантрольнай лічбы. Запаўненне лічбы магло быць заканамернае, магло ж насіць выпадковы характар».

У шмат якіх выпадках людзей, арыштаваных органамі, чакала пагібель. Некаторым пры арышце ўдавалася збегчы, як латышу Андрэю Паўлу, які выскачыў, ратуючыся ад НКУС, праз акно, і з-пад Оршы перабраўся ў Сібір. «І хоць жыў ён там пад сваім жа прозвішчам, і ясна было па дакументах, што ён — з-пад Оршы, ён НІКОЛІ не быў пасаджаны, ані выкліканы ў Органы, ані пастаўлены пад якое-небудзь падазрэнне», — піша Аляксандр Салжаніцын, тлумачачы гэта тым, што палову схопленых падчас «арыштных эпідэмій» не абвяшчалі ва ўсесаюзны вышук: «намечаны да арышта па выпадковых абставінах, накшталт даносу, чалавек лёгка замяняўся іншым суседам».

Наконт затрыманняў мінакоў пісьменнік-дысідэнт паведамляе: «У 1927-м годзе, калі пакорлівасць яшчэ не настолькі размякчыла нашыя мазгі, на Серпухоўскай плошчы ўдзень два чэкісты спрабавалі арыштаваць жанчыну. Яна абхапіла ліхтарны слуп, пачала крычаць, не давацца. Сабраўся натоўп. (Патрэбна была такая жанчына, але патрэбны ж быў і такі натоўп! Прахожыя не ўсе апусцілі вочы, не ўсе паспяшаліся шмыгнуць міма!) Паспешлівыя гэтыя рабяты адразу сумеліся. Яны не могуць [працаваць] пры святле грамадства. Яны селі ў аўтамабіль і ўцяклі. (І тут бы жанчыне адразу на вакзал і з'ехаць! Але яна пайшла начаваць дадому. І ўначы адвезлі яе на Лубянку)».

Вядома, выпадковых (і невыпадковых) мінакоў, якіх арыштоўваюць у наш час у сувязі з антыўрадавымі пратэстамі па серадах, не чакае расстрэл. «Гісторыя паўтараецца двойчы: першы раз у выглядзе трагедыі, другі — у выглядзе фарса», — заўважае нямецкі філосаф Георг Вільгельм Фрыдрых Гегель. Не дзіўна, што праваахоўная сістэма звяртаецца да планавых затрыманняў, бо ж яна з'яўляецца непасрэднай пераемніцай сістэмы сталінскай, нічога істотна новага яе распарадчыкі прыдумаць не здольныя (праўда, зараз «паспешлівыя рабяты» не саромеюцца ані натоўпу, ані тэлекамер). Расстраляць не расстраляюць, але зняважаць справядлівасць і замахнуцца на годнасць.

Грамадзянам, выпадковым грамадзянам, якія ніколі не ўдзельнічалі ў палітычнай барацьбе — што ім рабіць у такіх абставінах?

Грамадзянам, якіх ні за што хапаюць на вуліцах рабяты ў цывільным і ў форме?

Грамадзянам, якія зрабіліся закладнікамі бесчалавечнай сістэмы?

Бегчы няма куды, заходняя мяжа — на візавым замку; не ў Сібір жа, як Андрэю Паўлу! (І каму захочацца пакідаць Радзіму, любых, справу з-за промыслу нейкіх злачынцаў?!). Застаецца «хапацца за ліхтарныя слупы»: галасіць на цэлы свет пра беззаконне, якое чыніцца ў Беларусі.

СМІ абавязаныя дапамагчы данесці гэты голас да кожных вушэй і да кожнага неабыякавага сэрца.