Алесь Бяляцкі: нельга дапусціць азербайджанізацыі сітуацыі ў Беларусі

На пачатку ліпеня былы палітвязень, праваабаронца Алесь Бяляцкі, які крыху болей за месяц таму выйшаў на волю, наведаў шэраг краін Еўрасаюза і сустрэўся...

На пачатку ліпеня былы палітвязень, праваабаронца Алесь Бяляцкі, які крыху болей за месяц таму выйшаў на волю, наведаў шэраг краін Еўрасаюза і сустрэўся з прадстаўнікамі еўраструктур.

Пра падрабязнасці гэтай паездкі спадар Бяляцкі расказаў у інтэрв’ю інфармацыйнай кампаніі БелаПАН.

Алесь Бяляцкі

— Раскажыце, калі ласка, пра вашу паездку ў краіны Еўрасаюза і сустрэчы, якія ў вас там адбыліся.

— Насамрэч, было некалькі паездак, якія шлі адна за адной. Па-першае, гэта была паездка ў Літву, дзе адбылася сустрэча з міністрам замежных спраў. Наступная паездка была па еўрапейскіх структурах. Я быў у Брусэлі, дзе сустракаўся з дэпутатамі Еўрапарламента. У Еўрапарламенце была прэс-канферэнцыя. Праца Еўрапарламента ў той дзень пачалася з вітання старшынёй мяне на волі. Гэта было вельмі прыемна, бо ўсе дэпутаты ўсталі, пляскалі., - такая вельмі кранальная рэч. Больш сімвалічная, канешна, ды і вядома, што Еўрапарламент вельмі багата прыняў заяў, яны кантралявалі сітуацыю з правамі чалавека ў Беларусі. І для іх гэта добры вынік, скажам так, іх пазіцыі, што я выйшаў на волю.

Затым была сустрэча са старшынёй Еўрапарламента, якая адбылася ўжо ў Страсбурзе. Там жа была сустрэча са старшынёй Рады Еўропы, з некаторымі нацыянальнымі дэлегацыямі.

Потым была паездка ў Парыж і сустрэчы ў Міністэрстве замежных спраў і мэрыі Парыжу.

Падчас асобнай паездкі ў Варшаву адбылася сустрэча з міністрам замежных спраў гэтай краіны, я даў некалькі прэс-канферэнцый. Дарэчы, мой выступ там на міжнароднай канферэнцыі скончыўся тым, што паведамілі: зала замініраваная. й і мой выступ, які, па сутнаці, быў завяршальны, стаў нібы моцнай кропкай пасля усіх тых паездак. Зразумела, што, мабыць, невыпадкова гэта адбылося.

— Вы звязваеце “мініраванне” са сваім выступам?

— Ну, безумоўна. А з чым гэта яшчэ можна звязаць? Можа, не столькі з маім выступам, колькі менавіта з тым шэрагам выступаў і сустрэч, якія адбыліся за два дні ў Варшаве.

— А хто можа за гэтым стаяць?

— Не ведаю. У мяне няма версій.

— Гэта беларускі бок, КДБ ці нехта іншы?

— Ну вось… вось… Не ведаю. (смяецца)

— Такім чынам, вашы паездкі маглі адсочваць?

— Справа ў тым, што пра паездкі шмат пісалі, і мае калегі, якія арганізоўвалі гэтыя паездкі, таксама давалі інфармацыю. Бо адна з мэтаў  паездак было нейкім чынам даць сігнал беларускаму грамадству пра тое, што праблемы Беларусі, скажам так, хоць і не на першым месцы стаяць у палітычнай павестцы Еўрасаюза і Рады Еўропы, але яны ёсць. Там іх уяўляюць, робяць дастаткова пастаянны і падрабязны маніторынг сітуацыі, прымаюць нейкія меры па паляпшэнню сітуацыі. Іхняя пазіцыя гэтыя тры гады была дастаткова акрэсленая і ясная.

Безумоўна, мы стараліся праз гэтыя візіты даць сігналы беларускаму грамадству, што мы не адны. У нас ёсць багата сяброў-саюзнікаў — і краін, і людзей, якія хочуць, каб сітуацыя з правамі чалавека, з дэмакратыяй ў Беларусі палепшылася. Яны сапраўды шчыра нам гэтага жадаюць. Мне падаецца, што адна з задачаў маіх гэтых паездак было высветліць, у якой ступені беларускае пытанне актуальна зараз на еўрапейскай сцэне ці ў асобных дзяржавах, ці ў вялікіх еўрапейскіх структурах, як Рада Еўропы і Еўрасаюз.

— І наколькі яно актуальна, улічваючы сітуацыю ва Ўкраіне, на фоне якой мы сышлі ў цень?

— Гэта сапраўды адчуваецца, таму што Ўкраіна стаіць і на павестках дня, і ў галовах свядомых людзей на першым месцы. Асабліва пасля апошніх падзей, якія ўжо непасрэдна датычыліся лёсу і жыцця грамадзян краінаў Еўрасаюзу. Безумоўна, гэта ёсць. Але я спрабаваў патлумачыць, што сітуацыя, якая складваецца на сённяшні дзень у краінах рэгіёну, а я маю на ўвазе Малдову, Украіну, Беларусь і ў нейкай ступені Расію таксама, вельмі моцна звязаная паміж сабой. Усе гэтыя краіны вельмі моцна ўплываюць адна на адну. І немагчыма вырашыць праблемы, напрыклад, дэмакратыі ў адной з гэтах краін, пакінуўшы па-за ўвагай іншыя краіны, таму што гэта раней ці пазней адгукнецца і непасрэдна на іншыя тры краіны, і таксама на Еўрасаюз, бо мы з'яўляемся суседзямі. Гэта было, ёсць і будзе.

Гэта як Польшча, Літва і Латвія ўвайшлі ў Еўрапейскі саюз, і Беларусь стала суседкай вось гэтага вялікага, магутнага эканамічнага і палітычнага ўтварэння. На сённяшні дзень гэта нашыя геапалітычныя рэаліі. Таму мая задача была — данесці думку, што нельга пакідаць па-за ўвагай, паслабляць увагу ў адносінах да таго, што адбываецца ў Беларусі. Хаця зразумела, што, яшчэ раз паўтаруся, украінскія падзеі, безумоўна, зараз на першым месцы.

І мне падаецца, што мне гэта трошку ўдалося, бо доўгі час не было ніякіх зрухаў у нас у Беларусі. Была такая стабільная кепскаць. І вось зараз нейкія пэўные зрухі пайшлі, а безумоўна, што мае вызваленне — гэта было палітычная рашэнне. Гэта не было нейкае фармальнае толькі рашэнне, звязанае з амністыяй, ці толькі з маёй асабістай пазіцыяй.

Безумоўна, трэба было таксама патлумачыць, што неабходна вельмі асцярожна ставіцца да гэтай сітуацыі, не быць занадта аптымістычным, бо іншыя палітычныя зняволеныя ўсё яшчэ сядзяць у турме. І наша мэта як праваабаронцаў — дабіцца, у першую чаргу, вызвалення палітычных зняволеных і, хай сабе паступова, і можа не такого хуткага, як нам бы жадалася, прагрэсу ў іншых галінах грамадскага і палітычнага жыцця ў Беларусі, звязаных з нашымі правамі і свабодамі, якія на сённяшні дзень моцна абмяжоўваюцца. Вось гэта я і спрабаваў данесці.

І разуменне праблем Беларусі на сённяшні дзень дастаткова сур’ёзнае. Я маю на ўвазе, у параўнанні, напрыклад, з тым, як было 10 гадоў таму. Тады мала хто што ведаў пра Беларусь у Еўропе і кожны раз прыходзілася праводзіць нейкія лікбезы, распавядаць самыя элементарныя рэчы. Зараз гэтага ўжо не трэба, багата палітыкаў і чыноўнікаў у Еўропе, якія разумеюць, што адбываецца ў нашай Беларусі і валодаюць дастаткова вялікім аб’ёмам інфармацыі.

З другого боку, ні ў якім выпадку не трэба нам самім спадзявацца, што за нас хтосьці будзе нашыя праблемы вырашаць. Гэтага не будзе. Банальна гэта гучыць, але ж сапраўды так: беларусы самі павінны дамагацца пераменаў у сваім грамадстве. Можа, у нас будзе нейкая маральная дапамога з боку больш цывілізаваных і больш развітых у плане дэмакратыі краін, але пірог ці суп за нас ніхто не згатуе.

— У вас няма адчування, што заходнія палітыкі паўтараюць тую ж памылку, якую зрабілі ў 2008-2010 гадах, калі пацяпленне ў адносінах паміж Мінскам і Брусэлем скончылася брутальным разгонам Плошчы пасля выбараў?

— Я б не казаў, што ў 2008 годзе была зроблена нейкая памылка з боку Еўрасаюзу і што палітыка паляпшэння адносінаў з Беларуссю памылковая. Я не лічу так, бо калі мы згадаем тыя часы, то актывізацыя гэтых кантактаў значна палепшыла сітуацыю ў беларускім грамадтве. Узровень страха быў дастаткова нізкі, праводзілася вельмі багата розных грамадскіх і палітычных акцый, грамадска-палітычнае жыццё было, скажам так, не на такім мізэрным узроўні, як зараз.

Тое, што наступіла пасля 2010 года, — гэта, сапраўды, адбылася катастрофа ў грамадстве. Месяцамі, а то і гадамі беларускае грамадства не магло адыйсці ад шоку тых затрыманняў, турэмных знявольванняў і іншых рэпрэсій, якія ўжываліся ўладамі ў адносінах да актывістаў. І гэта ненармальна. Гэта сітуація клінча, якая проста не дае выхаду, прыводзіць да стагнацыі ў грамадстве. Я проста не бачу з яе нармальнага выхаду.

Іншая справа, калі ўсё ж такі сітуацыя становіцца больш свабоднай. Чаму, напрыклад, для нас важна, каб выпусцілі палітычных зняволеных? Зараз 7 чалавек у турме. Я памятаю, як у 2008 годзе, калі выпусцілі Казуліна, Дашкевіча, яшчэ некалькі чалавек, тады адразу неяк усё стала жывей і весялей для актывістаў грамадзянская супольнасці, для палітычных актывістаў. Вельмі важна, мне падаецца, каб мы дабіліся сітуацыі адсутнасці палітычных зняволеных. Гэта пойдзе на карысць, у першую чаргу, беларускаму грамадству.

Так, ёсць такія небяспекі, што збліжэнне Еўрасаюза і беларускіх уладаў будзе ісці без структурных рэформаў у самім грамадстве. Але мы павінны пра гэта гаварыць, ставіць гэтае пытанне і спрабаваць удзельнічаць у гэтым працэсе. Ён, безумоўна, больш складаны, чым чорна-белая сітуацыя, калі ўсё замарожана і нічога не рухаецца.

Сітуацыя такой адлігі ставіць значна больш пытанняў перад тымі ж актывістамі беларускай грамадзянскай супольнасці. І мы мусім адказваць на гэтыя пытанні, мы мусім варушыцца. Мы не мусім сядзець, склаўшы рукі, і чакаць, што яно само па сабе вырашыцца, ці вырашыцца, наадварот, без нас, а мы будзем такія пакрыўджаныя. На пакрыўджаных ваду возяць і пад адно месца б’юць, таму трэба варушыцца адназначна.

Безумоўна, нам нельга дапусціць азербайджанізацыі сітуацыі ў Беларусі, калі наладжваюцца кантакты на афіцыйным узроўні, а сітуацыя ў краіне застаецца паганай.

Мяне што здзівіла, гэта такі яркі прыклад, калі мы былі ў Страсбурзе, на сённяшні дзень Азербайджан з’яўляецца старшынёй Рады Еўропы. Тая краіна, у якой поўна палітычных зняволеных, у якой парушаюцца правы чалавека, старшынствуе ў еўрапейскай структуры, створанай менавіта для захавання правоў чалавека і для наладжвання атмасферы бяспекі, супрацоўніцтва, паляпшэння дабрабыту і гэтак далей!

Канешне, гэта маразм, якого нельга дапусціць. Не мусіць быць тут двайных стандартаў. І наша задача, канешне, пры аднаўленні гэтых кантактаў трымаць вушы востра і адчуваць, калі раптам паляпшэнне кантактаў будзе адбывацца ў абыход беларускага грамадства, то, безумоўна, трэба будзе выпраўляць гэтую сітуацыю. Але ісці па гэтаму шляху трэба, іншага я не бачу.

— Вы адной з галоўных мэтаў паездкі ў Еўропу назвалі вырашэнне пытання з палітвязнямі. Якое ў вас уражанне, ці ёсць у Еўропы нейкія рычагі ціску на беларускія ўлады? Ці магчыма вызваленне астатніх палітвязняў у бліжэйшы час?

— Я вельмі спадзяюся, прынамсі, што спіс вызваленых не спыніцца толькі на мне. Спадзяюся, што пазітыўныя змены будуць адбывацца. І вельмі жадаю, каб гэта адбылося як мага хутчэй, таму што за кратамі не піянерскі лагер і не дом адпачынку. Там сапраўды складаныя ўмовы. І тыя людзі, якія зараз сядзяць у турмах і на зонах, выклікаюць вялікае пачуццё павагі. Безумоўна, яны патрабуюць дапамогі як з боку міжнароднага, так і беларускага грамадства. Яны сядзяць за свае палітычныя перакананні, за палітычную дзейнасць.

Што датычыцца рычагоў Еўропы, то яны, безумоўна, ёсць. Тое, што жадаў бы беларускі бок, — гэта палепшыць адносіны, эканамічныя ў першую чаргу, з Еўрасаюзам без зменаў палітычнай сітуацыі ў краіне. Гэтага нельга дапусціць. Дапамога ці нейкія кантакты з Беларуссю мусяць быць вельмі шчыльна ўвязанымі з паляпшэннем агульнай сітуацыі ў Беларусі — і грамадска-палітычнай, і вызваленнем палітвязняў.

Лічу, што мяне выпусцілі не проста так. Сітуацыя ў беларускай эканоміцы даволі нестабільная. У мяне такое адчуванне, што мы знаходзімся ўвогуле за пару крокаў ад чарговага фінансавага крызісу. Пазіцыя Еўрасаюза, якая была выказана пасля майго зняволення, што паляпшэнне адносінаў з Беларуссю можа быць толькі пасля вызвалення ўсіх палітвязьняў, яна мне падаецца вельмі яснай. Гэта цвёрдая і зразумелая пазіцыя — выпускайце, пасля чаго пачнем паляпшаць адносіны, развіваць нейкія праекты.

— Ці размаўлялі вы з прадстаўнікамі Еўрасаюза пра праблему несупадзення колькасці палітзняволеных, якую называюць праваабаронцы і прадстаўнікі ЕС?

— Не, гэта не абмяркоўвалі, але я паўсюль называў лічбу: сем чалавек. Гэта тыя людзі, каго ўсе беларускія праваабарончыя арганізацыі кансэнсусна лічаць палітвязьнямі: Статкевіч, Лобаў, Парфянкоў, Васьковіч, Пракапенка, Аліневіч, Дзядок. Будзем спадзявацца, што наша пазіцыя будзе ўлічана пры магчымых перамовах з беларускімі уладамі.

— Вы неаднаразова казалі, што не лічыце вінаватымі чыноўнікаў Польшчы і Літвы ў той сітуацыя, якая здарылася з вамі.

— Не чыноўнікаў, а ўлады. Таму што ўлады, безумоўна, не вінаватыя, а канкрэтныя чыноўнікі, якія дапусцілі гэтыя крокі, што прывялі мяне да турмы, яны былі пакараныя, пазбаўленыя пасадаў...

— Падчас сваіх паездак вы абмяркоўвалі гэтыя маменты, каб болей такого не здарылася з іншымі праваабаронцамі і актывістамі грамадзянская супольнасці?

— Я спадзяюся, што больш гэта ні з кім не здарыцца. Моцна спадзяюся, што сітуацыя не паўторыцца.