Сяргей Дубавец. СВАБОДА. Нацыя двухногіх зэдлікаў

 

Сяргей Дубавец. Пісьменнік, журналіст, выдавец. Нарадзіўся ў 1959 годзе ў Мазыры. Пісаў усё жыццё, шмат і ва ўсіх жанрах, пераважна — у палемічным. Выдаў некалькі кніг эсэістыкі і прозы. Асноўная тэма творчасці — шуканне ўласнае тоеснасці беларуса ў сваёй краіне і ў свеце, у гісторыі і ў космасе. Быў рэдактарам газет «Свабода» (1990) і «Наша Ніва» (1991). З 1997 мае на Радыё Свабода аўтарскую перадачу «Вострая Брама».

Беларус – гэта як зэдлік на дзьвюх ножках, стаяць немагчыма. Хтосьці прыладзіў сабе “апорнага” дубца, а той гнецца. Хтосьці спрабуе балянсаваць як ёсьць, але на тое ідзе ўся жыцьцёвая энэргія. Хтосьці паваліўся й ляжыць. Ну і што? Вось ляжу сабе й ляжу. Лічыце, што я — такі. Нас такіх большасьць! І ня трэба нас падымаць, прыкручваць трэцюю нагу, навошта нам стрэсы?

Такі вобраз устае перад вачыма кожнага разу, калі дыскусія заходзіць пра родную мову. Усе сьпяшаюцца выказацца. Ды што ты ўсё “язык-язык”! Размаўляй як хочаш, ніхто не забараняе. Толькі нас не чапай, бо мы – такія, як ёсьць, двухногія, значыць, — нармальныя.

А чаго вы так усхадзіліся? Чаго вы міма ня пройдзеце, каб ня выказацца? Ці ў вас іншых праблем няма?

Вось я й думаю, што гаворка “пра мову” ў нас насамрэч зусім і не пра мову, а пра трэцюю нагу кожнага пэрсанальна — пра трываласьць асобы, пра ўстойлівасьць у жыцьці, пра самасцьверджаньне і выгляд на фоне іншых. Нам хоць і нармальна ляжаць, але ўсе навокал (не-беларусы) чамусьці стаяць, так нявыгадна адцяняючы нашу нармальнасьць і ўжо гэтым ператвараючы яе ў падазроную не-нармальнасьць.

Так што ўсе нашы грамадзкія дыскусіі пра мову – не пра мову.

Што тая мова! Філалогія, слоўнікі, правапіс – цікава толькі спэцыялістам. Няхай каму цікава, тыя й займаюцца. Мы тут пры чым?

Правільна! Беларусаў хвалюе ня мова й яе лёс, іх турбуюць яны самі. Нейкі грыбок ізгойства пасяліўся ў іх пасярод здаровага арганізму. І ты, кожнага разу загаворваючы пра мову, гэты грыбок кранаеш і міжволі зачапляеш саму чалавечую сутнасьць, якая й так сабою не задаволеная, сама з сабой разабрацца ня можа. А тут ты. Са “сваёй мовай”.

Мяне, шчыра кажучы, лёс мовы мала хвалюе. Нічога зь ёй ня здарыцца – цяпер ці ў будучыні. Гэта з намі нешта ўжо здарылася.

Адзін камэнтатар напісаў, што пакуль беларускі парлямэнт у справе пашырэньня мовы ня зробіць рашучых захадаў, нічога ня зьменіцца. Можа быць, яно й так. Калі б нас непакоіў лёс мовы. Толькі непакоіцца варта лёсам парлямэнту, які ўяўляе зь сябе такую самую супольнасьць двухногіх зэдлікаў, як і ўсё грамадзтва. І калі стан парлямэнту параўнаць са станам мовы, дык мы ўбачым інваліда першай групы на фоне здаровай і ў меру вясёлай кабеціны, у якой наперадзе – ужо забясьпечанае й цікавае жыцьцё.

Родная мова для беларуса – гэта комплекс недавершанага самасцьверджаньня асобы. Ён муляе, але хочацца проста схаваць яго ад пабочных, бо няма ні часу, ні жаданьня ўва ўсім гэтым разьбірацца. А тут яшчэ паэты галосяць пра гібель мовы, да чаго і ўвогуле ня хочацца мець ніякага дачыненьня.

Іншымі словамі, гаворка ідзе пра набыты ідэнтыфікацыйны дэфэкт. Прычым набыты ня намі й нашымі сучасьнікамі, а бацькамі й дзядамі, якія ў свой час выракаліся “ўсяго вясковага”, у тым ліку і адмысловага генэтычнага патэнцыялу самасцьверджаньня асобы. І там ня толькі мова была “вясковая”, але й цэлы набор этычных нормаў (“вясковая” сьціпласьць, называньне бацькоў на “вы”, праца як сэнс існаваньня і г.д.) і шмат што яшчэ (памяць пра паходжаньне, напрыклад, і нават сякія-такія маёмасныя актывы). Усё разам было выкінута з душы й розуму як “дзеравеншчына”.

Цяпер многія гараджане ў другім-трэцім пакаленьні ня ведаюць, як звалі прадзеда і зь якой мясцовасьці паходзіць іх род...

Ім хочацца быць такімі, як на расейскіх тэлеканалах. Але расейцы, пераяжджаючы ў горад, ніякіх такіх рэчаў не выракаліся. Прынамсі, з мовай у іх праблем не было, бо горад быў расейскі.

У нас інакш. Таму нам больш пасуе прыклад прыбалтаў – такіх самых учорашніх вяскоўцаў, заваёўнікаў іншамоўнага асяродзьдзя. Літоўцы, едучы ў Вільню, якая была зусім нелітоўскай (нават у параўнаньні зь небеларускім Менскам), тым ня менш, захоўвалі сваю “вясковую” (чытай – чалавечую) прыроду, якая станавілася “гарадзкой”, захоплівала жыцьцёвую прастору, а не адкідалася сваімі носьбітамі як атавізм, як сьмецьце, як сымбаль калгасных працадзён.

А нашы... Так любілі заўсёды наведацца ў Вільню, зь яе асаблівым калярытам, нават думкі не дапускаючы, што калярыт той – учорашняя “дзеравеншчына”, трэцяя нага ў зэдліку, якой самі яны ў сваім Менску так неабачліва пазбавіліся.

У глыбіні душы беларусы адчуваюць тую здраду сваіх продкаў і сваю ўласную страту. І таму, гаворачы нібыта па-расейску, у перапісах насельніцтва ўпарта роднай мовай называюць беларускую. Яны могуць не ўсьведамляць, што гаворка тут не пра патрыятызм і ўсякія такія штукі, а пра істотны кавалак іхнае чалавечае самасьці, безь якой так цяжка сцьвердзіцца паасобку, а ўсім разам, як нацыі, і ўвогуле немагчыма.

Меркаванні калумністаў могуць не супадаць з меркаваннем рэдакцыі. Запрашаем чытачоў абмяркоўваць артыкулы на форуме, прапаноўваць для ўдзелу ў праекце новых аўтараў або ўласныя матэрыялы.