Дома сумна. Падарожжа шостае. Зялёны Мох

 

Што такое жыццё? Гэта манітор камп'ютара? Гэта праца-канапа-сям'я-хоббі-ноч-праца-дзень-ноч-праца-пятніца-цыцкі-бухло? Ці ёсць жыццё за Мінскай кальцавой? А мы — ёсць? Хто мы, дзе мы, навошта мы? А дзе астатнія? І хто тыя астатнія, тыя дзевяць мільёнаў чатырыста шасцьдзесят пяць тысяч і яшчэ два чалавекі? Дзе яны пахаваліся? Мы ідзём шукаць!

♦ Падарожжа першае. Івакі
♦ Падарожжа другое. Кольна
♦ Падарожжа трэцяе. Жалезнікі
♦ Падарожжа чацвёртае. Дуравічы
♦ Падарожжа пятае. Неглюбка

Забрылі мы цяпер у самую глуш, у самыя-самыя «лёгкія Еўропы». Яшчэ б крыху пацяплела, і па лясной дарозе сярод балот прайсці б было ўжо цяжка. Жывуць тут, у вёсцы сярод лесу, хоць і ў трыццаці пяці кіламетрах ад Мазыра, шэсць (плюс-мінус два) чалавекі. А назва яе, Зялёны Мох, адпавядае ўсяму навокал — хатам, якія дзе па калені, а дзе ўжо і ледзь не па плечы ўраслі ў зямлю, наваколлю, балотам, таму, што вакол лес-лес-лес, неверагоднай натуральнай цішыні, часу, які тут спыніўся, даўным-даўно, і ўсё закансервавалася і замарынавалася, як нечага ці некага чакаючы.

Да Зялёнага Моху ідзем лесам каля сямі кіламетраў. Аўтобус сюды ходзіць толькі раз на тыдзень і, канечне, не ў той дзень, калі мы прыехалі :)

У лесе, удалечыні ад тлуму, машын, рэзкіх гукаў, адчуваеш нясмелае дыханне, лёгкі ўздых і выдых вясны, як быццам пасля працяглай комы механічна-безнадзейна памацаў запясце хворага-ляжачага, і раптам адчуў лёгкі «ніцепадобны» пульс. Вось яно — жыццё, вось ручаінкі, яшчэ закаваныя лёдам, але ўжо вада змывае з іх пасмяротную застылую маску-грымасу з празрыстага шкла.

Вакол дрэў снег адтаў — роўныя кругі вакол камля абазначылі межы пакуль яшчэ бяссільнай знешне, але магутнай унутры зямлі энергіі вясны. Зямля пачынае дыхаць, і бязгучныя кроплі з застылага камяку лёду і снегу як гаючы бальзам падаюць на замерзлую глебу, неверагодным чынам ажыўляюць яе. Ужо чуваць вісклівыя галасы нейкіх птушак, сарока ляціць перад намі, папярэджваючы мясцовых жыхароў пра нечаканае з'яўленне чужакоў, а па снезе нясецца ласка, таксама ў бок вёскі.

Па лесе — безліч слядоў, спрабуем расшыфраваць пакінутыя знакі. Вось гэта — сабачыя, а гэта — заечыя, а гэта птушкі нейкія пакінулі адбіткі сваіх кіпцюроў на снезе. Сонца пячэ так, што як быццам выйшла яно з нябеснай турмы, і зараз спрабуе адгуляць за месяцы няволі, адпомсціць сваім крыўдзіцелям. Яно праменіцца на снег — і той паўзе, падціснуўшы брудны хвост, у цёмныя месцы, пакуль недасяжныя для сонца. Яно паліць лёд — і той сцякае талай вадой, хаваецца пад спадніцай у маці-зямлі, злосна трашчыць і пагражае помстай. Але потым, потым — праз месяцаў дзевяць.

Вёска схавалася паміж лесу, парэшткаў панскага саду, як быццам саромеючыся свайго знешняга выгляду, уціснулася ў зямлю.

Тут жыве шэсць чалавек — пенсіянеры, ды тры халасцякі. Два з іх у дзень нашага візіту недзе з'ехалі па справах, а з адным — Анатолем Судзіборам, мы пагутарылі пра жыццё, былое і думы.

Анатоль жыве тут амаль усё жыццё, не лічачы рэдкіх выездаў у «вялікі свет» у пошуках жонкі. І прадзед, і прапрадзед яго тут жылі, аж ад заснавання вёскі панам. Па словах Анатоля, гадоў так 150 таму, жыў у Мінску, а ў Пецярбургу неяк гуляў з іншымі панамі ў карты адзін пан, ды выйграў у гэтых месцах шмат лесу.

Прыехаў пан (па словах мясцовых, прозвішча яго было Шумскі, ці Шуйскі) ды заснаваў тут вёску, прывёз сюды розных леснікоў ды працаўнікоў. Пабудавалі вузкакалейку, пілавалі лес, адпраўлялі яго падалей, да ракі па вузкакалейцы, а там аж у замежжа. І прапрадзед Анатоля прыехаў тады з панам, каб працаваць на лесе. А потым, за савецкім часам, пана, здаецца, забілі, а астатніх — раскулачылі. Прадзеда Анатоля забраў НКУС, але праз некаторы час адпусцілі яго ўсё-такі. А дзеда — не адпусцілі, расстралялі, даслаўшы паперку пра пакаранне тэрмінам «дзесяць гадоў без права перапіскі». Потым ужо даведаліся родныя, што расстралялі дзеда у мазырскай царкве — там была турма НКУС.

Анатоль трымае гаспадарку — кароў, авечак, курэй.

Нішто так не засмучае Анатоля, як адсутнасць жонкі — гаспадыні ды памочніцы. Была жонка, маладая, ды збегла ад яго. «Сумна тут ёй стала — гарэлкі не было і кавалераў. Кінула мяне і дзяцей, і пайшла. Я б справіўся з дзецьмі, каб было два хлопчыкі! А ў мяне хлопчык і дзяўчынка, сем і восем гадоў. З дзяўчынкай складана — сабраць яе ў школу, заплесці косы, апрануць — многа клопату. Таму забрала яна іх у вёску — там школа. Адсюль вазілі на аўтобусе. Мне каб жонка якая добрая — каб дапамагала, дзецям есці зварыла. Усё было б добра. Я раней больш кароў меў, можна было малако ў Махнавічы вазіць-здаваць, бо тут не прымаюць, можна было б да чатырох мільёнаў зарабіць у месяц — я палічыў, а тут якраз летам, у самы час, калі трэба сена каровам нарыхтаваць, жонка збегла. Адзін я не мог столькі сена нарыхтаваць — на чатырох кароў, прыйшлося дзве здаваць», — перажывае Анатоль.

Зімой ён глядзіць тэлевізар ды даглядае кароў і авечак. А вясной і ўлетку, калі пачнецца земляробчы перыяд — у хату прыходзіць толькі хіба начаваць.

Сядзім у хаце, слухаем расповеды Анатоля і яго суседкі і ў нейкі момант адчуваем, што як быццам трапілі у нейкі «хрона-сінкластычны інфундыбулум» — здаецца, што час спыніўся ўвогуле, што цябе агортвае нейкай ватай, і што ўвогуле робіцца такі стан, «што воля, што няволя — усё роўна». Час тут нейкі не такі і месца не такое. Хаця, з доляй верагоднасці, менавіта тут, напэўна, і час правільны, і месца, і рытм жыцця. Вяскоўцы ўсё робяць няспешна, без такой звыклай нам мітусні і ашалелага марафону невядома куды і навошта.

У хаце Анатоля заўважылі, што абразы на куце завешаны фіранкай. Што гэта — такі мясцовы звычай? «Не, завесіў, каб Бог не бачыў, калі я грашу», — патлумачыў вясковец.

У Зялёны Мох неяк трапіў адзін малады гараджанін, які вырашыў пабудаваць тут сабе жытло, і не проста хату, а цуда нейкае для мясцовых — круглы дом! Ужо і падрыхтоўчыя работы вядуцца. Мясцовыя, натуральна, здзівіліся, таму і назвалі новага патэнцыйнага жыхара «дзіваком». Але вяскоўцы хоць і дзівяцца, але прымаюць усё такім, якім яно ёсць. Ну хоча чалавек круглы дом — хай будуе. Я неяк яшчэ не бачыла круглых хат, таму, спадзяюся, траплю сюды некалі, каб убачыць вынік працы. Круглы я бачыла толькі касцёл у Судэрве, каля Вільні. Дарэчы, вельмі прыгожы.

Пакідаем вёску. Пакідаем вясну ў лесе — каб не замінаць ёй рабіць сваю справу. Пакідаем мясцовых жыхароў і час, які застанецца тут закансерваваным і вечным, як і тая каменная сякера, якую Анатоль знайшоў на гародзе.

P.S. Дабраўшыся да шашы, чакаем на прыпынку ў аграгарадку Махнавічы аўтобусу. Правёўшы дзень у Зялёным Моху, адчуўшы іншы рытм жыцця, гадзіна чакання аўтобусу ўжо здаецца нам нейкай дробяззю. Што дзесяць хвілін, што дзве гадзіны — якая розніца, не?

Да нас падрульвае і кідае свае цела на лаўку мясцовая маладая, але ўжо п'яная кабета, зарумзаная і ўсхліпваючая, без верхняй вопраткі, у тапках. Яна ные, што пайшла з хаты, пасварыўшыся з мужам, а той гад яе не шукае. І яшчэ яна нам урачыста і безапеляцыйна заяўляе, што ёй тут усе надакучыла, і яна паедзе з намі, хоць бы куды мы не ехалі, «хоць у Амерыку».

Мы самі хацелі б у Амерыку, ды нас ніхто не бярэ. Таму і мы не будзем валачы з сабой, ды хоць у Гомель, п'яную маладзіцу. Цвёрда прапаноўваем ёй стаць на «шлях выпраўлення» і зараз жа выправіцца дахаты, да мужа. Яна агрызаецца і настойвае: «Не, вазьміце мяне з сабой». Мы ідзем на хітрасць і прапаноўваем ёй ісці хоць апрануцца. Яна сыходзіць, але прыходзіць нейкі малады, але таксама п'яны чалавек. Ён сядзіць на прыпынку і касавурыцца на нас. Ой. Няўжо гэта яе муж, якому, можа, яна напляла, што мы яе забяром і, як быццам, абяцалі завезці недзе ў цудоўны горад? Наспявае нейкі танны вадэвіль, агра-Санта-Барбара, у здымках якой мы удзельнічаць не хочам. Пакуль той касавурыўся нас нас, мы хуценька застопілі аўтамабіль, ды з'ехалі з таго аграгарадку.