Общество

Магічная мапа Смаргоні ад Тані Скарынкінай

Паэтка Таня Скарынкіна нядаўна вярнулася з партугальскага Фару, дзе жыла колькі гадоў, у родную Смаргонь, пра якую ведае гісторыі, ахутаныя магіяй і казкай.

Млын

Вадзяны млын стаяў на краі горада. Калі я нарадзілася, ён ужо не працаваў. Але разваліны былі буйныя і небяспечныя. Мы туды не лазілі — толькі падглядалі ў шчыліны за звар’яцелай дзяўчынай.

Дзяўчына, як Алеся з аповесці Купрына, жыла ў лесе. Разам з вар’яткай-мамай. Дзяўчына блукала па самых верхніх бэльках будынка, рызыкуючы сарвацца з неверагоднай вышыні на камяні, і спявала звонкія песні на польскай мове. Дзяўчына насіла яркі сарафан, буйныя каралі ў тон і была, мне здаецца, неймавернай прыгажуняй.

Нягледзячы на тое, што на млыне даўным-даўно ніхто нічога не малоў, адзін з гарадскіх аўтобусаў да нядаўняга часу называўся «Вакзал — Млын». І дагэтуль так называецца ў народзе, а яго ж даўно перайменавалі, як і ўсе астатнія маршруты і старыя назвы вуліц. Але жыхары ўпарта выкарыстоўваюць — яны прыгажэйшыя і праўдзівейшыя. Вуліца, па якой з раніцы да вечара (з прамежкам у дзве гадзіны) катаецца аўтобус «Вакзал — Млын», па-ранейшаму называецца Вілейскай, таму што вядзе да ракі Вілія. І да горада Вілейка. А новым імем, дакладней, прозвішчам «Камінскага» ні разу не чула каб яе называлі, і хто такі Камінскі… Адны лічылі яго рэвалюцыянерам, іншыя — гераічным міліцыянерам, але прычым тут Вілія..

Думала, што на гэтым усё пра млын, але выйшла ў суботні вечар і сустрэла стрыечнага Вову. Вова курыў за касцёлам, чакаючы жонку з малення, і я пакурыла з ім.

— Вова! Што ты ведаеш пра млын?

— Пабудавалі ў 39-м трохпавярховы будынак. Калі я быў маленькі, на ім працавалі тры млынары. З усяго раёна туды падводы са збожжам ехалі. І прыватныя, і дзяржаўныя. А недзе ў 1970-м зачынілі. У мяне ёсць фатаграфія, дзе я гуляю ў хакей на фоне млына.

— Пашукай яе для мяне.

— Пашукаю.

Пашукаў і знайшоў. Вова ў вушанцы і целагрэйцы з клюшкай самаробнай. А млын значна меншы, чым вырас у маіх фантазіях, з імператарскі кітайскі палац.

І вось я ўспомніла, што сніўся мне сон пра яго. Быццам іду я з незнаёмай ватагай па прасёлкавай дарозе. А з намі пастух («пастЫр Белакур»), пра якога расказвала мама, што вясковых кароў і авечак пасвіў і жыў па чарзе ў хатах. Пастыр на скрыпцы граў вечарамі, калі збіраліся танчыць, то падсаджваўся да музыкаў і грошай за гэта не браў. Проста падабалася падыгрываць. Чысты быў, нават «стэрыльны». Штаны «картовыя» (корт — разнавіднасць баваўнянай тканіны), «без плямаў», памытыя, адпрасаваныя. Меў вялікую гарбузападобную галаву, паголеную «на качан». Кашуля ідэальна белая. Пастыр у белай кашулі быў і ў сне. Гарбузовагаловы — паводле мамінага апісання. Босы, і мы босымі пяткамі ўзбіваем пыл.

Вось млын — далёка ўнізе кола млынавае, але яно не круціцца, затое вакол плаваюць русалачкі, раскінуўшыся зорачкамі. Маленькія — памерам з малочную бутэльку. Тварамі ўніз. У белых да пятак трапецападобных сукенках. І незразумела, ёсць хвасты ці няма. Мы нахіліліся да іх, моцна рызыкуючы не толькі ўпасці з неверагоднай вышыні, але і таму, што калі русалачка перавернецца на спіну і зазірне ў вочы, то чалавек знік. На іх глядзець — забарона. Адна перавярнулася і зірнула на пастыра. Тут мы паспяшаліся сысці. Пастыр з намі сышоў, але недалёка. Запавольваў-запавольваў хаду. Пасля спыніўся і, неахвотна заграбаючы нагамі, вярнуўся да русалачак. Мы ішлі не паварочваючыся, у роспачным страху і ўпэўненасці, што больш пастыра Белакура не сустрэнем ніколі.


Бардэль

Але самым таямнічым будынкам у горадзе для малых быў суседні з могілкамі дом неўласцівай для нашых месцаў архітэктуры — з драўлянымі верандамі па абодва тарцы. Хадзілі чуткі, што ўсярэдзіне звычайнага на выгляд будынка — бардэль. Дзеці чуткам верылі. Ніхто не разумеў значэння слова. У дарослых не пыталіся, каб не наскочыць на, у найлепшым выпадку, удаванае неразуменне.

Вось я ў пяць гадоў спытала ў мамы, скарыстаўшыся зручным выпадкам, калі мама калупалася ў замку, што вечна пракручваў ключ:

— Мама, а што такое б…ь (не «бардэль»)?

Спіна мамы замерла на імгненне і адказала выразна, не паварочваючыся да запытальнага голасу:

— Таня! Гэта вельмі дрэннае слова.

І ўсё. Таму сэнсу пытацца не было ніякага. Проста шэптам пляткарылі пра цёмныя справы ў яго густа завешаных пакоях — баяліся таямнічага дома і па магчымасці абыходзілі яго бокам. Казалі, што ў светлы час дня ніхто адтуль не выходзіць і не заходзіць унутр.

У год заканчэння школы дом пацвердзіў сваю незвычайнасць, калі, гуляючы з сяброўкай пасля дыскатэкі, убачылі мы над самым дахам «бардэля» НЛА. Па форме — курынае яйка. Памерам разоў у сто большае за месяц, які мірна пасвіўся невысока на комінам. Яйка мігцела роўным жаўтковым святлом. Мела невыразныя краі. Выгляд яго дзейнічаў заспакаяльна, але мая кампаньёнка раптам дзіка завішчала і кінулася ў бок выратавальных цэнтральных агнёў, а я пабегла следам — супакойваць. І трохі са страху таксама. Я нядаўна хадзіла разглядаць дом. Ён зусім не змяніўся. Што там у яго ўнутры?


Горка

Жалезная горка ў парку вайсковага гарадка. Страшнейшая за бардэль. Велізарная, як касмічны трамплін. І кожны раз, скочваючыся, ты здзяйсняў скачок у адкрыты космас. Яна яшчэ спружыніла ў самым канцы спуску і балюча падбівала пад зад.

Горка па-ранейшаму на тым жа месцы. Зіхаціць раскатаным некалькімі пакаленнямі металічным языком. Я са здзіўленнем знайшла яе, вярнуўшыся з далёкай краіны Партугаліі. І нядзельнай раніцай 25 траўня, у дзень, калі на адкрытай пляцоўцы касцёла Святога Міхала Арханёла кітаец у малінавай шапачцы, які прыбыў да нас ажно з Ватыкана, віншаваў гараджан-каталікоў з 25-годдзем аднаўлення працы касцёла пасля доўгіх гадоў забароны на веру і маленне, я паднялася стромкімі драўлянымі прыступкамі. І паўтарыла дзіцячы подзвіг!

Горка, цёплая і гладкая, чароўным чынам зрабіла так, што ўвесь наступны дзень быў цудоўнейшы за многія дні жыцця. І не толькі для мяне. Я чула ўвечары, як дзве суседкі ў прыватным сектары перагаворваліся з агародаў:

— Я ў такім узбуджэнні ад касцёла — ноч спаць не буду.

— Ой, Ірачка! Усё будзе так, як ёсць!

Сутнасць праекта “Магічная мапа” кампаніі “Будзьма беларусамі!”: з існых адасобленых “пазлаў” — мясцінаў беларускіх гарадоў — стварыць агульную, актуальную калектыўную гарадскую гісторыю Беларусі. Горад — прастора супольная. І магічная мапа павінная стварацца супольна. Таму прапаноўваем стаць удзельнікам праекта ўсім, хто хоча падзяліцца сваімі таямнічымі ведамі. Мы чакаем і вашых допісаў! Дасылайце на адрас кампаніі [email protected] (з пазнакай у тэме ліста “Магічная мапа”) спіс сваіх магічных месцаў (не больш за тры), тых месцаў, якія маюць сваю гісторыю і патэнцыйна будуць цікавыя іншым жыхарам горада. Дасылайце пералік разам з кароткім тлумачэннем: чаму гэтае месца для вас дарагое альбо чаму вы лічыце яго магічным, адметным. Найцікавейшыя аповеды будуць публікавацца на нашай старонцы “Магічная Мапа” і аздабляцца малюнкамі Андруся Такіндага. Калі вы малюеце самі, дасылайце і свае малюнкі! ♦ Чытаць пра праект “Магічная мапа” ад кампаніі “Будзьма беларусамі!”