Мнение

Сяргей Дубавец. СВАБОДА. Краіна хакераў

 

Сяргей Дубавец. Пісьменнік, журналіст, выдавец. Нарадзіўся ў 1959 годзе ў Мазыры. Пісаў усё жыццё, шмат і ва ўсіх жанрах, пераважна — у палемічным. Выдаў некалькі кніг эсэістыкі і прозы. Асноўная тэма творчасці — шуканне ўласнае тоеснасці беларуса ў сваёй краіне і ў свеце, у гісторыі і ў космасе. Быў рэдактарам газет «Свабода» (1990) і «Наша Ніва» (1991). З 1997 мае на Радыё Свабода аўтарскую перадачу «Вострая Брама».

Ну вось, на беларускіх дарогах зноў сталі зьяўляцца ўказальнікі з назвамі паселішчаў па-расейску, чаго не было з часоў СССР. Тады вандроўніку іншы раз ня проста было зарыентавацца, дзе ён апынуўся – у Беларусі ці ў Іванаўскай вобласьці РСФСР, за пару тысяч км адсюль. Але ж тады Беларусь была de facto калёніяй камуністычнай Масквы і наша найвышэйшае кіраўніцтва сядзела ў Крамлі, пра што лішні раз і нагадвалі дарожныя ўказальнікі. А цяпер?

Калі мы сапраўды сувэрэнныя і ў нас “свой шлях”, дык нашто вяртаць атрыбуты залежнасьці, найперш, рабіць другой дзяржаўнай мову суседняй дзяржавы, зь якой і так усё ў парадку ў яе дома, тады як наша загібаецца тут і іншага дому ў яе няма? Мне адзін заежджы француз сказаў, што наш “свой шлях” заключаецца ў паразітаваньні, што мы – як клоп на расейскай эканоміцы, гісторыі, мове: “наш газ”, “наша Пабеда”, “наш Пушкін”... Чым я мог гэта аспрэчыць? Тым, што нашы людзі стараюцца гаварыць па-расейску, а не па-свойму — ад бяды, ад хваробы, набытай за два стагодзьдзі чужацкага панаваньня? А ён мне – хваробу трэба лячыць, а не падсілкоўваць яе рэцыдывы.

Каб так разважаць, нам бракуе асьветы, адукацыі, самапавагі. Не набыўшы іх у дастатковай меры, мы пачалі выхваляцца сваімі здольнасьцямі, спрытам рук нашых фальшываманэтнікаў ды інтэлектуальным узроўнем нашых хакераў. Але ні першыя, ні другія не арыентаваныя на тое, каб лячыць застарэлую бяду нацыі. Вось і атрымліваецца, што ў нечым дробным і практычным мы можам шмат, а ў глябальным ды лёсавызначальным – паразіты. І так – дзе ні вазьмі.

З ідэяй новай АЭС адбываецца тое самае, што і з роднай мовай. Краіна чарнобыльскай бяды, на добры лад, мусіла б стаць першай у распрацоўцы бясшкодных энэргетычных тэхналёгіяў. (Дзе тут наш хвалёны інтэлектуальны патэнцыял?) Аж не! Будзем будаваць сваю ядзерную качагарку. Ды яшчэ ў густанаселеным і разьвітым раёне – патэнцыйным раі для турыстаў. Ды яшчэ на разломе, які памятае самы буйны ў беларускай гісторыі землятрус...

Ну, зрэшты, з АЭС ясная справа, бо бачна, хто за гэтым стаіць. Адстаўны палітык спадар Мясьніковіч прызвычаіўся кантраляваць буйныя фінансавыя патокі. А тут кінулі яго на Акадэмію навук. Што ты там асабліва “пракачаеш”?! Уклалі былі грашышчы ў Белку — ляснулася Белка. Цяпер вось АЭС... Варта было б адразу даць ёй імя М.Мясьніковіча. Нічога, што пры жыцьці – такое дапускаецца. Затое ўсе будуць ведаць, каму дзякаваць, калі, ня дай бог, лясьнецца і АЭС.

А вось хто канкрэтна стаіць за новымі рэцыдывамі каляніяльнае хваробы русіфікацыі – пытаньне. Верагодна, пакуль дарожныя ўказальнікі перапісваюць ініцыятары на месцах. Мабыць, цыркуляру на гэты конт няма, дзяржаўны білінгвізм дазваляе, ну і – пайшло, паехала. Пры тым “высокі інтэлектуальны патэнцыял” надае рашучасьці ў слоўнікі не зазіраць.

Заўважу, што беларускія тапонімы – такая ж каштоўнасьць, як Мірскі замак ці Белавежская пушча. Розьніца ў тым, што назвы паселішчаў, як правіла, старэйшыя за замак і пушчу. Яны спрадвеку фармавалі асацыятыўны шэраг — вобраз радзімы ў нашых продкаў і вобраз нашага краю ў прыежджых замежнікаў. Таму перапісваньне назваў на ўказальніках – справа тонкая.

Згадзіцеся, ёсьць розьніца нарадзіцца, усё жыцьцё пражыць і палюбіць сваю радзіму ў Астраўцы і “в Островце” (гэта дзе зьбіраюцца будаваць АЭС). Часам мова-калянізатар накідае беларускай свае перакрыўляныя назвы, якія ўжо ні ў якой мове не гучаць па-людзку. Да прыкладу, г.п. Акцябрскі, цэнтар раёна, мог бы быць прыгожым Кастрычніцкім, а мог насіць імя ранейшага паселішча – Рудабелка. Часам, расейская перапрацоўвае беларускую назву й вяртае яе ў беларускую мову ў казусным выглядзе. Як, скажам, адбылося з чыгуначным прыпынкам Анусіна (Анусино – ад ануса, не йначай). Хоць першапачаткова было ад Ганны, ад Ганусі, Ганусіна вёска. А чаго вартая назва Сьветлагорск, якая літаральна азначае — сьветлыя горы?! Салігорск яшчэ можна зразумець, там тэрыконы навідавоку, а якія горы ў колішніх Шацілках? Хіба што горы невуцтва пераназывальнікаў, якім немілагучнай падалася колішняя назва паселішча. Але чаму тады пакінулі Бешанковічы? Па-расейску гучыць для жыхароў горада абразьліва – “бешеные”. Нашмат больш абразьліва, чым цнатлівы Ігумен, які перайменавалі ў Чэрвень...

Такім прыкладам няма канца. Перакручваньні й недарэчнасьці ў назвах паселішчаў Беларусі ўжо цягнуць на важкі энцыкляпэдычны даведнік. А што яшчэ будзе! І гэта пры тым, што гаворка йдзе пра самае спракаветнае, што ёсьць на нашай зямлі — пра тапонімы.

Прынцып, які прыйшоў зь незалежнасьцю, — пісаць на дарогах толькі па-беларуску — даваў надзею, што хоць нешта захаваецца ў сваім старажытным выглядзе. І вось – першыя парушэньні гэтага прынцыпу ў часе сёлетніх падарожжаў пачалі складацца ў тэндэнцыю. Што тут скажаш? Хаос у сьвядомасьці, разруха ў мазгах, крызыс сумленьня... Ува ўсім, што тычыцца гуманістыкі мы, беларусы, даўно паплёўваем на ўсё значнае і вечнае. Добра, хоць у прагматычным сіюмінутным жыцьці трымаемся нейкага ratio. Можа дойдзе да нас, што дваістасьць у дарожных указальніках – амаль тое самае, што дваістасьць у знаках руху? Толькі ў другім выпадку аварыя адбываецца адразу й навідавоку, а ў першым – падступае глябальна, і ніколі ня ведаеш, калі ўсё раптам абрынецца на тваю галаву.

Гаварыць па-беларуску, захоўваць уласную самабытнасьць, акрэсьліваць рэльеф – гэта праца, якая патрабуе намаганьняў і дзеяньня. Гаварыць па-расейску – гэта расслабуха, ператварэньне сябе ў нуль, нівэліроўка рэльефу. І тут ужо колькі ні сьпявай “Беларусь сильная, Беларусь красивая”, ніхто табе не паверыць.

Меркаванні калумністаў могуць не супадаць з меркаваннем рэдакцыі. Запрашаем чытачоў абмяркоўваць артыкулы на форуме, прапаноўваць для ўдзелу ў праекце новых аўтараў або ўласныя матэрыялы.