Павел Севярынец. ФЕНАМЕНАЛОГІЯ БЕЛАРУСІ. Мова, дар Божы

Мова — плоць і кроў нацыянальнай ідэі. Феномен слова найбольш поўна выяўляе ў нас вобраз і падабенства Божае: «Напачатку было Слова, і Слова было ў Бога...» (Яна, 1:1)

Народжаная ў вялікім міжмоўі, беларуская мова стагоддзямі ўзбагачала суседзяў і прымала запазычанні — але так і засталася найбліжэйшай да індаеўрапейскага санскрыту й самай чыстай са славянскіх.

Скрышталізаваная хрысціянскім Сярэднявеччам, яна стала мовай першадрукара Бібліі ва Ўсходняй Эўропе, мовай евангельскіх місіянераў у Расіі, Прыбалтыцы, Польшчы, Украіне, афіцыйнай мовай ВКЛ і сродкам дыпламатычных дачыненняў у Балта-Чарнаморскім міжмор'і, ад Лівоніі да Валахіі. Статус дзяржаўнай беларуская мова атрымала ўжо ў ХІV ст. — у той жа час, што і ангельская — і, між іншым, раней за французскую ды расійскую.

Выціснутая польскай у тоўшчу вуніяцкага сялянства ў Рэчы Паспалітай, забароненая імпэратарам Мікалаем І разам з назвай «Беларусь», яна стагоддзямі вучыла акаць окаянную Россию. Урэшце рэшт, яна вымкнула з самых глыбіняў у вершах Багушэвіча, п'есах Дуніна-Марцінкевіча й паэмах Купалы, каб Беларусь загучала зноў. І нягледзячы на бальшавіцкі гвалт 1933 г., «зліццё» й 70-гадовую русіфікацыю, паводле апошняга перапісу больш 30% беларусаў пазначылі, што гутараць па-беларуску дома й 53,2% назвалі мову роднай. Таму і ТБМ для Беларусі — не культурніцкая арганізацыя, а брэнд нацыянальнага Адраджэння.

Ізьвесная трасянка, на каторай січас гаварыт бальшынство беларусаў, у цэлым захавала найбольш глыбінныя пласты — фанэтыку, граматыку й лад жывое беларускае мовы, саступіўшы расійскай адно ў лексіцы. Таму поўнае аднаўленне беларускасці магчымае на працягу аднаго-двух пакаленняў.

Беларуская мова ўнікальна паўнагалосная, з гаворкаю нараспеў. Паводле філалогіі, гэта ёсць адным з ключавых адрозненняў беларускай ад расійскай: «Рускі націск сілавы, ён моцна рэдуцыруе ўсе галосныя, апрача націскнога, літаральна сцягваючы слова ў адзін вымаўляльны такт; беларускі ж націск характарызуецца даўжынёй (квантытатыўнасьцю), ды яшчэ з моцным тэмбравым абэртонавым раскочваннем па ўсім складовым прасцягу слова. Гэта — другое паўнагалоссе, што адбылося ў перыяд узнікнення старабеларускай мовы, і якое не назіралася ў рускай.» (А. Яскевіч, «Сумежжа»)

Як ні стараліся захопнікі — мову ў нас не адняло.

Беларускамоўнасць яшчэ не азначае беларускасці. Бо, як напісана да Карынцянаў, 3:1: «Калі я гавару мовамі чалавечымі й анёльскімі, а любові ня маю, дык я — медзь звонкая або кімвал гулкі».

Але мілагучная, вытанчаная, звонкая, паводле спеўнасьці другая ў Еўропе пасля італійскай, з той празрыстай мяккасцю, якой так бракуе цвёрдай расійскай і якая ўжо невыпраўна шыпіць у польскай, напоўненая усім сумоўем Міжмор'я, прасякнутая еўрапейскай далікатнасцю й налітая ўсёй славянскай сілаю — беларуская мова Самім Госпадам Богам створаная для словаў любові. Для слёзаў пакаяньня, малітвы і евангельскай прамовы. Для палкай, пранізлівай й узнёслай пропаведзі Хрыста.

Мова веры, праўды, святасці, пяючая, захапляючая сваёй простасцю, лёгкасцю й мелодыкай — у беларускай ёсць штосці незямное, як у выдуманай эльфійскай ці нябёснай анёльскай.

Сучасная беларускамоўнасць — безумоўная прыкмета эліты. Гаворыш па-беларуску — значыць, пісьменнік, настаўнік або палітык. Беларуская мова — гэта інтэлігентнасць. Нават больш — гэта сама культурнасць.

У аканні і яканні, зацвярдзенні «ч» і «р», дзеканні й цеканні, фрыкатыўным «г» і «падаўжэнні зычных у інтэрвакальным становішчы» пераліваецца ўсё бруенне водаў, смак солі й маміна малако, усе шумы беларускага лесу, спевы птушак, стогны болю й воклічы перамогаў усяе беларускае гісторыі. У абаротах беларускай мовы спрацоўваюць твае гены, заводзяцца гармоны, з яе іскрамі ўспыхвае ментальнасць. У яе хвалях і рытмах пульсуе жывое Сэрца.

Размаўляць па-беларуску, перакладаць на беларускую, думаць на беларускай і слухаць беларускае — невымоўнае шчасце для кожнага, хто нарадзіўся на гэтай зямлі.

 

 

З кнігі «Люблю Беларусь»

 

Меркаванні калумністаў могуць не супадаць з меркаваннем рэдакцыі.  Запрашаем чытачоў абмяркоўваць артыкулы на форуме, прапаноўваць для ўдзелу ў праекце новых аўтараў або ўласныя матэрыялы.