Уладзімір Падгол. ДЫКТОЎКУ “Лісты з-пад шыбеніцы” пісалі душа і сэрца Каліноўскага

 

Уладзімер Падгол. Кандыдат філасофскіх навук. Апошні запіс у працоўнай кніжцы: з лютага 1997 года — кіраўнік інфармацыйна-аналітычнага цэнтра Прэзідыюма Вярхоўнага Савета 13-га склікання. Аўтар «Падручніка па апазыцыйнай барацьбе», кнігі «Асновы палітычнай псіхалогіі», раманаў «Куля для прэзідэнта», «Валадар Кулі», «Чортавы жорны», а таксама канцэпцыі амерыканскага «Акта аб дэмакратыі ў Беларусі». Кіраўнік ГА «Інфармацыйныя і сацыяльныя іннавацыі». Стваральнік Музея жорнаў.

Таварыства беларускай мовы (ТБМ) ладзіць чацвёртую Ўсебеларускую дыктоўку. Першы этап яе пройдзе ў дзень родных моваў, які, паводле ААН, адзначаецца 21 лютага, другі — 15 сакавіка, у дзень прыняцця Канстытуцыі, паводле якой беларускай мове быў нададзены статус дзяржаўнай, і трэці — 25 сакавіка, на чарговыя ўгодкі БНР. ТБМ прапанавала пісаць дыктоўку па тэкстах класіка нашай літаратуры Максіма Багдановіча.

Я як колішні ініцыятар правядзення усебеларускіх дыктовак падтрымліваю ідэю ТБМ і маю намер прыняць удзел ва ўсіх трох этапах акцыі.

Папярэднія дыктоўкі прайшлі так, што пакінулі адно галоўнае уражанне: мы робім святую і духоўную справу. Гэта тое, што патрэбна зараз нашай мове, — увага грамадскасці. Акрамя таго, нашыя дыктоўкі — гэта сімвалы, грамадзянскія акцыі. Яны праходзяць не толькі ў Менску ці рэгіёнах, але і па-за межамі — усюды, дзе жывуць беларусы. Не толькі ў памяшканнях, але і на вуліцах — там, дзе і павінна панаваць наша мова. Нагадаю, як пад час першай дыктоўкі ў 2008 годзе віцебскі актывіст Барыс Хамайда пісаў дыктоўку ў самым людным месцы Віцебска, ў атачэнні міліцыянтаў з аўтаматамі. І не толькі дапісаў да апошняй кропкі, але і разгаварыў міліцэйскага начальніка, і той прызнаўся, што любіць беларускую мову. І потым прапанаваў: “Калі нехта вам тут будзе перашкаджаць, званіце! Мы абаронім”.

Яшчэ ўразіла дыктоўка, напісаная славутым Міронам: ён пісаў, укленчыўшы на самым высокім будынку Віцебска, — пасля гэтага над горадам зноў узнёсся нацыянальны сцяг.

Важным момантам дыктовак і добрай традыцыяй стаў ужо ўдзел у іх амбасадараў замежных краін. Разам з інфармацыйнай агенцыяй БелаПАН нам удалося выклікаць цікавасць да дыктовак з боку замежнікаў. Пад час першай дыктоўкі фактычна адбыўся паэтычны фестываль, гучалі вершы на мовах розных краінаў Еўразвяза і пераклады іх на беларускую мову, выкананыя Васілём Сёмухам ды Валерам Стралко.

Летась да акцыі далучылася Прадстаўніцтва Еўрапейскага Саюза. Дыктоўка пісалася ў Нацыянальным гістарычным музеі у залі, дзе была выстаўлена экспазіцыя, прысвечаная Грунвальдскай бітве. Удалося далучыць да яе афіцыйныя структуры, супрацоўнікаў беларускага МЗС, дзяржаўных СМІ. Паводле маёй ідэі, дыктоўка праходзіла ў форме “эстафетнага перапісу Бібліі”.

У мінулым годзе я прапанаваў такую форму дыктоўкі, як перапіс Бібліі, і ў будынку музея яна пісалася менавіта такім чынам. Прыемна, што нешта падобнае адбываецца і зараз: сябры БХД ад рукі перапісваюць фрагмэнты Бібліі і дасылаюць лісты палітзняволеным. Вельмі добрая ідэя! Калі б была такая мажлівасць, я б асабіста даслаў па Бібліі ў перакладзе Сёмухі кожнаму палітычнаму зьняволенаму.

Увогуле, адметнасцю сёлетняй дыктоўкі павінна стаць салідарнасць з палітзняволенымі. На ўгодкі БНР агульнанацыянальная дыктоўка можа быць напісаная палітычнымі актывістамі, паплечнікамі зняволеных палітыкаў, кандыдатамі ў прэзідэнты, якія застаюцца на волі, на базе “Лістоў з-пад шыбеніцы” Кастуся Каліноўскага. Зрэшты, раптам удасца арганізаваць напісанне дыктоўкі нават у засценках КДБ? Тэкст дыктоўкі трэба накіраваць зняволеным поштай. А калі, дай Бог, іх вызваляць да нацыянальнага свята, то яны змогуць пісаць яе разам з намі.

Было б цудоўна, каб усе кандыдаты ў прэзідэнты ды лідэры партый, якія знаходзяцца на волі, пісалі дыктоўку разам у адзін час і адным месцы — і тым самым зрабілі крок да яднання апазіцыі. Яднання вакол нацыянальных каштоўнасцяў, дзе агульнанацыянальным лідэрам ёсць не нейкі ідал, а Мова.

Пісаць такую дыктоўку пажада публічна, напрыклад, ля помнікаў класікам беларускай літаратуры. Тэксты і месцы напісання такім чынам маглі б утварыць супольную Плошчу Свабоды. І не сумняваюся, што да яе далучацца беларусы па ўсім свеце.

Адмысловы тэкст для такой дыктоўкі на падставе “Лістоў з-пад шыбеніцы” Кастуся Каліноўскага зараз рыхтуе паэт Сяргей Законнікаў. Чаму менавіта ён? Я прапаноўваў узяцца за такую працу некалькім літараратам, але ўсе адмовіліся. І тут я ўзгадаў верш спадара Законнікава, напісаны ім у васемнаццацігадовым узросце:

Каліноўскі.

З агаркам свечкі ў лабірынце лесвіц
Не быў ён схоплены, а сышоў уніз,
Дзе хмары на крыжы касцёлаў лезлі,
Дзе Вільні разбягаліся агні.
Як факелы, яго гарэлі вочы,
Якім не тухнуць доўгія вякі,
І толькі вецер выдзімаў праз вокны
“Мужыцкай праўды” белыя лісткі.

І падумаў: гэты чалавек — у тэме. Пазваніў яму і прапанаваў. І Законнікаў адразу пагадзіўся. Дарэчы, першую ўсебеларускую дыктоўку Законнікаў пісаў разам з жонкай, дзецьмі, зяцем і унукамі!

…Ніколі не ведаеш, чым скончыцца жыццё народжанай табой ідэі. Чатыры гады таму ініцыятыву першай дыктоўкі некаторыя палітычныя лідэры БНФ, што для мяне было зусім нечакана, сустрэлі ў штыкі. Але вось цяперашнюю ідэю — пісаць на падставе тэкстаў Каліноўскага — палітычныя лідэры, з якімі я ёю падзяліўся, прынялі станоўча. Таму ў мяне моцнае спадзяванне, што яна будзе ажыццёўленая, і не толькі кожны з удзельнікаў дыктоўкі, але і ўсё наша грамадства адчуе, што такое беларуская салідарнасць.

Тэкст, які неўзабаве прапануе Сяргей Законнікаў, зразумела, не ёсць абавязковы. Больш таго, прыхільнікі дыктоўкі салідарнасці з палітвязнямі самі могуць ствараць тэксты, грунтуючыся на “Лістах з-пад шыбеніцы”. І па прыкладу сябраў БХД, хай дасылаюць гэтыя тэксты зняволеным. Такія лісты стануць яшчэ адной крыніцай мацавання духу.

Дарэчы Анатоль Белы — кіраўнік грамадзкага аб’яднання Спадчына — ужо працуе над тэкстамі “Лістоў з-пад шыбеніцы”, і сябры его клуба маюць намер пісаць дыктоўку, складзеную сваім кіраўніком на аснове лістоў Каліноўскага, 21 лютага ў бібліятэцы Чырвонага касцёла.

А можа, палітвязні складуць свае тэксты і дашлюць іх нам на волю.

Даю і свой прыклад з Кастуся Каліноўскага, які мог бы быць пакладзены ў аснову тэкста для агульнанацыянальнай дыктоўкі.

Ліст з-пад шыбеніцы Браты мае, мужыкі родныя. З-пад шыбеніцы маскоўскай прыходзіць мне да вас пісаці, і, можа, раз астатні. Горка пакінуць зямельку родную і цябе, дарагі мой народзе. Грудзі застогнуць, забаліць сэрца, — но не жаль згінуць за тваю праўду. Прымі, народзе, па-шчырасці маё слова прадсмертнае, бо яно як з таго свету толькі для дабра твайго напісана. Няма ж, браткі, большага шчасця на гэтым свеце, як калі чалавек у галаве мае розум і навуку. Тагды ён толька магчыме жыці ў багацтве, па праўдзе, тагды ён толька, памаліўшысь Богу, заслужыць неба, калі збагаціць навукай розум, разаўе сэрца і радню цэлу сэрцам палюбіць. Но як дзень з ноччу не ходзіць разам, так не ідзе разам навука праўдзіва з няволяй маскоўскай. Ды пакуль яна ў нас будзе, у нас нічога не будзе, не будзе праўды, багацтва і ніякай наукі, - адно намі, як скацінай, варочаць будуць не для дабра, но на пагібель нашу. Для таго, Народзе, як толька калі пачуеш, што браты твае з-пад Варшавы б’юцца за праўду й свабоду, тагды і ты не аставайся ззаду, но ўхапіўшы за што зможаш, — за касу, сякеру, — цэлай грамадой ідзі ваяваці за сваё чалавечае і народнае права, за сваю зямлю родную. Бо я табе з-пад шыбеніцы кажу, Народзе, што тагды толькі зажывеш шчасліва, калі над табою Маскаля ўжэ не будзе. Твой слуга Яська-гаспадар з-пад Вільні

Меркаванні калумністаў могуць не супадаць з меркаваннем рэдакцыі. Запрашаем чытачоў абмяркоўваць артыкулы на форуме, прапаноўваць для ўдзелу ў праекце новых аўтараў або ўласныя матэрыялы.