Tsi rasmaulyaetse vy pa-belarusku?

Здаецца, што сёння беларускую мову прасцей вывучаць за мяжой, чым непасрэдна ў рэспубліцы. У той час, калі ў Беларусі праводзяць моўныя рэформы, уводзяць рускамоўныя падручнікі па гісторыі краіны, выключаюць курсы прафесійнай лексікі беларускай мовы з вузаўскіх праграм, еўрапейскія ВНУ прапануюць вывучэнне беларускай мовы ў сваіх вышэйшых навучальных установах.

Так, з верасня студэнты Карлава універсітэта ў Празе змогуць вывучаць дзяржаўную мову беларусаў. З гэтай ініцыятывай выступілі студэнты інстытута славістычных і ўсходнееўрапейскіх ведаў філасофскага факультэта універсітэта. Як паведамляе «Наша ніва», двухсеместравы курс беларускай мовы для пачаткоўцаў будзе выкладаць доктар Юрась Бушлякоў. Дэкан філасофскага факультэта доктар Міхал Стэглік у афіцыйным лісце з гэтай нагоды выказаў спадзяванне, што вывучэнне беларускай мовы стане «крокам на шляху ўзаемаразумення і больш цесных стасункаў з усімі беларусамі, якія маюць дэмакратычныя погляды».

Але звязванне беларускай мовы з апазіцыяй, якое больш ўласціва дзяржаўнаму ўяўленню моўнай сітуацыі, хутчэй выключэнне за мяжой. У большасці выпадкаў у еўрапейскіх краінах мову вывучаюць студэнты-славісты, якія цікавяцца яе гісторыяй, а не палітычным статусам.

Як расказаў «Беларускім навінам» старшыня Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў Сяргей Запрудзкі, часцей за ўсе адпаведныя курсы існуюць у тых універсітэтах, дзе вядуцца навуковыя даследванні ў гэтай галіне, — у ВНУ Берліна, Дрэздэна, Йены, Лейпцыга, Ольдэна (Германія); у Віленскім педагагічным універсітэце (Літва); ва універсітэтах Беластока, Варшавы, Кракава, Любліна (Польшча); ва універсітэце Будапешта (Венгрыя); ва універсітэце Бостана (ЗША).

Навучанне праходзіць з дапамогай падручнікаў, падрыхтаватых у гэтай краіне. У Польшчы падручнікі па беларускай мове друкаваліся з 70-х гадоў, ва Украіне — з сярэдзіны 90-х. У Германіі толькі за апошнія пяць гадоў было выдадзена некалькі новых навучальных дапаможнікаў, у прошлым годзе з’явіўся беларускі падручнік для венграў. Амаль за выключэннем Канады ўсе выданні створаны на аснове афіцыйнага варыянта беларускай мовы — «наркамаўкі». Падручнікі таксама ў вялікай колькасці можна знайсці ў Сетцы, на англамоўных карыстальнікаў арыентаваны беларускі партал «Правапіс», на беларускамоўных — беларуская версія інтэрнет-энцыклапедыі «Вікіпедыя». Іншаземцы маюць магчымасць вывучаць мову на курсах Беларускага дзяржаўнага універсітэта ў Мінску.

Сяргей Запрудзкі таксама звярнуў увагу, што лінгвістычныя даследаванні праводзяць беларусісты амаль усіх еўрапейскіх дзяржаваў, напрыклад Аўстрыі, Чэхіі, Швецыі, але таксама Ізраіля, Канады, Украіны. Паводле яго слоў, лінгвісты-беларусісты больш актыўныя за літаратуразнаўцаў, таму гісторыя і асаблівасці мовы вядомы за мяжой больш, чым помнікі літаратуры.

Старшыня арганізацыі беларусістаў тлумачыць складанасць з сітуацыяй таксама знешняй палітыкай, якую праводзіць афіцыйны Мінск. Ён лічыць, што ўрад павінен разумець неабходнасць захадаў па прапагандзе дзяржаўнай мовы, бо знаёмства з ёю, цікавасць да яе дае падставы развіваць больш цесныя стасункі і супрацоўнічаць. Дзяржава, калі захоча, знойдзе магчымасць фінансаваць выкладчыкаў за мяжой, напрыклад у Кіеве, дзе дасюль беларуская мова не выкладаецца, упэўнены беларусіст. Да таго ж, прагматычны Захад часцей кіруецца прагматычнымі ж прычынамі, як рэнтабельнасць і неабходнасць мовы. Таму нядрэннымі Сяргей Запрудзскі лічыць хутчэй перспектывы лінгвістычных даследаванняў за межамі Беларусі, а не вывучэнне непасрэдна мовы.

На думку намесніка старшыні міжнароднага грамадскага аб’яднання «Згуртаванне беларусаў свету «Бацькаўшчына» Ніны Шыдлоўскай, вельмі важную ролю ў вывучэнні беларускай мовы адыгрывае таксама актыўнасць дыяспары, яе зацікаўленасць у арганізацыі факультатываў і гурткоў. Яна расказала «Беларускім навінам», што намаганні прыватных ініцыятываў часам больш эфектыўныя і могуць зрабіць больш.

Фактычна з кожным годам беларусы маюць усё менш патрэбы тлумачыць за мяжой, што беларуская мова існуе і не толькі адрозніваецца ад рускай, але з’яўляецца самастойнай. Але тэндэнцыя дома не самая аптымістычная: можа адбыцца так, што праз колькі дзесяцігоддзяў нарвежцы ці беларусы, якія выраслі за межамі рэспублікі, будуць размаўляць па-беларуску лепш за саміх так званых носьбітаў мовы.